Nghệ thuật Munjado -Nét độc đáo riêng biệt của triều đại Joseon

Nếu Hàn Quốc của hiện tại nổi danh với các ngành công nghiệp hun khói như Kpop, các trường đại học TOP đầu về giáo dục chất lượng cao, mỗi năm thu hút hàng ngàn sinh viên quốc tế tới theo học thì Hàn Quốc của quá khứ cũng có những nghệ thuật khiến mang đậm dấu ấn hình thành của thời đại. Một trong số đó là nghệ thuật tranh dân gian Munjado của triều đại Joseon.

1. Sơ lược về triều đại Joseon

Triều đại Joseon được hình thành sau sự sụp đổ của triều đại Goryeo. Sau cuộc khởi nghĩa lật đổ vua Woo, tướng Lee đã giết cả vua Woo và Chang, sau đó là phế chuất vua Gongyang để lên ngôi. Triều đại Joseon bắt đầu được hình thành từ đây, đánh dấu sự tồn tại hơn 500 năm trong lịch sử Hàn Quốc (từ 1392 tới 1910).

Triều đại này đánh dấu sự thoái trào của Phật giáo, sự lên ngôi của tư tưởng Nho giáo. Đây là triều đại cuối cùng của Hàn Quốc và là triều đại Nho giáo cầm quyền lâu nhất. Cái tên Joseon được dịch ra là “Bình minh tươi mới”, với mong muốn Joseon sẽ là một khởi đầu huy hoàng và thịnh vượng.

Triều đại Joseon ghi dấu ấn trong lịch sử Hàn Quốc bởi rất nhiều điều. Đây được coi là triều đại có vị vua được kính trọng nhất – Vua Sejong, người đã tạo ra bảng chữ cái Hangeul và nhiều phát minh nổi bật khác. Đây cũng là triều đại của các lễ nghi và giá trị Nho giáo được đề cao. Các giá trị này len lỏi vào nghệ thuật, hình thành lên các dòng tranh dân gian khác nhau. Trong đó có Munjado.

2. Đôi nét về nghệ thuật tranh dân gian Hàn Quốc -Minhwa

Tên gọi Minhwa xuất phát từ nhà triết học kiêm nhà phê bình nghệ thuật người nhật Yanagi Muneyoshi (1889-1961). Ban đầu người ta dùng tên Sokhwa (Tranh tục) để chỉ các loại tranh “thiếu tế nhị”. Theo thời gian, các tranh tục có thêm các phong cảnh, chim muông để biểu thị các ý nghĩa tích cực hơn về hình ảnh bình dân trong đười sống hàng ngày nên dần dần được gọi là Tranh phong tục (Minhwa hay Poongsokhwa).

Hội họa trong thời Joseon là sự biến đổi qua ba giai đoạn: Đầu, giữa và cuối. Thời kỳ đầu, hội họa vẫn còn mang nét tiêu biểu của Phật giáo. Hình ảnh tre, hoa lan, hoa cúc và các biểu tượng may mắn đóng vai trò lớn trong tranh nghệ thuật. Các bức tranh thời kỳ này bị ảnh hưởng bởi lý tưởng của nhà Minh và kĩ thuật du nhập của Trung Quốc.

Thời kỳ giữa, phong cách hội họa đã chuyển sang chủ nghĩa hiện thực, lột tả các góc nhìn chân thực và cụ thể, chính xác. Phong cách này sau đó được coi như một tiêu chuẩn hóa trong hội họa Hàn Quốc.

Thời kỳ cuối đánh dấu sự hoàng kim của hội họa Hàn Quốc. Sự ra đời của một loạt các dòng tranh được phân chia rõ ràng bắt nguồn từ sự sụp đổ của nhà Minh ở Trung Quốc. Lúc này các nghệ sĩ triều đại Joseon buộc phải xây dựng các mô hình nghệ thuật mới dựa trên chính đất nước mình. Do đó, nó đánh dấu sự chẻ hướng và mang lối đi riêng. Các bức tranh thời điểm này ngày càng có sự ảnh hưởng từ Phương Tây. Giai đoạn này cũng đánh dấu sự phổ biến của tên gọi Minhwa cho các dòng tranh dân gian.

Tranh Minhwa có một thời kỳ phát triển hoàng kim mãi cho tới Chiến tranh Triều Tiên xảy ra. Nhưng từ những năm 1980, dòng tranh này lại quay trở lại và nhận được nhiều sự ủng hộ cho tới ngày nay.

3. Một số dòng tranh Minghwa tiêu biểu của thời kỳ Joseon

Có nhiều dòng tranh Minhwa thời kỳ Joseon và mang nét đặc trưng riêng. Dưới đây là một số dòng tranh tiêu biểu:

Tranh hoa mẫu đơn (Morando): Biểu tượng cho sự giày có, danh dự và địa vị cao. Thường dùng trong đám cưới hay sinh nhật nhằm biểu thị sự hòa hợp.

Tranh sách và văn phòng phẩm (Chaekgeori (책거리) hay Munbangdo (문방도): Loại tranh này chứa hình ảnh về sách cùng những vật dụng phục vụ cho việc học, do đó Chaekgeori rất được các học giả thời kì Joseon yêu thích. Nó mang ý nghĩa biểu thị tấm lòng nhiệt thành đối với kiến thức, trí tuệ. Chaekgeori thường bao gồm: bút lông, giấy, nghiên mực, thanh mực tàu.

Tranh hoa và chim (Hwajodo): Thường là dạng tranh gấp mô tả các cặp động vật như chim, hươu, thỏ, bướm, ong tượng trưng cho cuộc hôn nhân viên mãn, khuyến khích sinh con. Do đó mà Hwajodo được dùng làm đồ trang trí cho vợ chồng mới cưới hoặc dùng trong đám cưới.

Tranh vẽ 10 biểu tượng trường thọ (Sibjangsaengdo): Thường là dòng tranh phong cảnh, có núi sông, mặt trời, cây cối và chim muông kết hợp với nhau để biểu thị sự trường tồn, vĩnh cửu. Do đó thường được dùng trong các bữa tiệc cung điện hoặc lễ nghi ở thời kỳ này.

Tranh vẽ hổ, chim ác và cây thông (Hojakdo): Dòng tranh này lấy hổ làm vật đại diện cho trung tâm, biểu thị uy quyền của giới quý tộc theo một cách hài hước cố tình. Trong khi chim ác nhỏ bé biểu thị cho tầng lớp nhân dân. Nên tranh này chủ yếu mang tính đả kích, châm biếm sự phân biệt thứ bậc tại Joseon.

Tranh vẽ hoa và côn trùng (Chochungdo): Nhắc tới loại tranh này, phải kể tới danh họa Sin Saimdang. Nữ họa sĩ nổi tiếng với các tác phẩm thổi hồn cho Chochungdo. Mặt sau của tờ tiền 5000won Hàn Quốc chính là hình ảnh tiêu biểu của dòng tranh này.

Tranh vẽ các chữ Hán (Munjado): Dòng tranh này mang dấu ấn nghệ thuật và sự sáng tạo riêng của các họa sĩ cuối thời kỳ Joseon. Nó mang ý nghĩa giáo dục và thường được các gia đình trung, thượng lưu sử dụng.

Ngoài các dòng tranh phổ biến trên, thời kỳ này còn có các dòng tranh khác như tranh vẽ các con vật thần thánh (Yeongsudo), tranh vẽ hoa sen.

4. Sự ra đời của nghệ thuật tranh Munjado

Như đã nói ở trên, tranh Munjado thuộc một trong số những dòng tranh tiêu biểu của cuối thời kỳ Joseon. Dòng tranh này ra đời ngay cả khi Jeoson đã có chữ.

Đầu tiên cần phải hiểu nghệ thuật tranh Munjado nghĩa là gì. Munjado là một dòng tranh mang những đặc điểm độc đáo của thời kỳ Joseon mà không trộn lẫn bất kì yếu tố ảnh hưởng văn hóa nào từ Nhật Bản hay Trung Quốc thời kỳ đó.

Tranh Munjado xuất phát từ việc những bức vẽ của các họa sĩ vô danh, chứa đựng ý nghĩa cuộc sống và phong tục đời thường của người dân. Dòng tranh này còn được coi là sự phản ánh chân thật nhất suy nghĩ của tầng lớp dân chúng trong xã hội Joseon lúc bấy giờ.

Xuất phát vào cuối thời kỳ Joseon, “Munjado” được phân phối với số lượng lớn nhưng giá thấp, thường đóng vai trò như một cách truyền tải các giáo dục về giá trị đạo đức Nho giáo cho dân thường. Cùng với dòng tranh Chaekgeori, “Munjado” được biết đến là loại tranh dân mang đậm dấu ấn của triều đại Joseon.

Tranh Munjado thường sử dụng hình ảnh của chim, cá, hoa hoặc phong cảnh sặc sỡ, kết hợp với các chữ hán hán để trang trí. Munjado truyền đạt 8 nguyên tắc Nho giáo là hiếu, đễ, trung, tín, lễ, nghĩa, liêm, sỉ. Ban đầu Munjado được sản xuất cho mục đích giáo dục, sau này lan rộng như một nghệ thuật địa phương với sự biến tấu cho phù hợp với từng nơi.

Thông thường các hình ảnh trong tranh sẽ mang ý nghĩa tương ứng với các chữ Hán trong tranh Munjado. Ví dụ như cá sẽ đại diện cho việc biểu dương sự học hành, thi cử. Mang ý nghĩa “Cá chép hóa rồng”, thể hiện khát vọng luôn muốn vươn lên tầm cao mới của con người.

Tranh Munjado được chú ý bởi bố cục độc đáo. Nó mang tính trừu tượng và ý nghĩa sâu sa được gửi gắm. Đây cũng là dòng tranh mà thực tế và tưởng tượng được kết hợp hài hòa, cân đối.

5. Một số tác phẩm Munjado tiêu biểu

Một số tác phẩm về nghệ thuật tranh dân gian Munjado:

   

Hiện nay Hàn Quốc là một quốc gia phát triển song song giữa bảo tồn văn hóa và kinh tế. Các khu vực như Daejeon cho thấy sự hiện đại và dấu ấn của phương Tây qua các trường Đại học như Đại học Hannam, Đại học Woosong,…. thì tại nhiều nơi, dấu ấn của những thời đại xa xưa vẫn đang được bảo tồn và lưu giữ. Rất nhiều nghệ nhân vẫn miệt mài đưa Munjado tới với công chúng và lan tỏa các giá trị văn hóa của dòng tranh này.

Nguồn: NGHIÊN CỨU LỊCH SỬ