Trung Quốc lại muốn phân chia “Thái Bình Dương rộng lớn” với Mỹ?

Lịch sử thay đổi nhưng vẫn lặp lại chính nó.

Cuối tuần trước, Trung Quốc đã leo thang các động thái phô trương sức mạnh quân sự trong một trò chơi “đấu trí” nguy hiểm có thể dẫn đến một cuộc đụng độ quân sự ngoài ý muốn với Nhật Bản. Cụ thể, vào thứ Bảy ngày 06/12, máy bay J-15 từ tàu sân bay Liêu Ninh đã liên tục khóa radar vào máy bay chiến đấu F-15 của Nhật Bản.

Vụ việc xảy ra ở Tây Thái Bình Dương, phía đông nam đảo chính của Okinawa, giữa lúc căng thẳng leo thang sau phát ngôn của Thủ tướng Nhật Bản Sanae Takaichi về khả năng xảy ra xung đột ở Đài Loan.

Đây là sự lặp lại của một vụ việc tương tự xảy ra cách đây gần 13 năm. Tháng 01/2013, một tàu hải quân Trung Quốc đã khóa radar điều khiển hỏa lực nhắm vào một tàu của Lực lượng Phòng vệ Trên biển Nhật Bản ở Biển Hoa Đông.

Vụ việc xảy ra chỉ một tháng sau lễ nhậm chức của Thủ tướng Shinzo Abe và trong bối cảnh căng thẳng liên quan đến việc Nhật Bản quốc hữu hóa Quần đảo Senkaku ở tỉnh Okinawa.

Tháng 09/2012, chính phủ Nhật Bản dưới thời Thủ tướng Yoshihiko Noda đã quyết định đặt Quần đảo Senkaku – mà Trung Quốc cũng tuyên bố chủ quyền và gọi là Quần đảo Điếu Ngư – dưới sự kiểm soát của nhà nước.

Đảng Dân chủ Tự do của Abe đã trở lại nắm quyền sau khi đánh bại Đảng Dân chủ Nhật Bản (nay đã giải thể) của Noda trong cuộc bầu cử Quốc hội tháng 12 năm đó.

Lo ngại rằng Abe sẽ thể hiện lập trường cứng rắn đối với Trung Quốc, Bắc Kinh đã sử dụng các tín hiệu quân sự để gây áp lực lên Nhật Bản.

Vụ việc lần này xảy ra khoảng một tháng rưỡi sau lễ nhậm chức của Takaichi, người được Abe đỡ đầu.

Khi sự cố radar năm 2013 xảy ra, Tập Cận Bình đã trở thành nhà lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc, sau khi tiếp quản vị trí Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Trung Quốc từ Hồ Cẩm Đào vào tháng 11/2012 và sau đó là vị trí Chủ tịch nước vào tháng 03/2013.

Khi lên nắm quyền lãnh đạo đảng, Tập cũng đồng thời giữ chức Chủ tịch Quân ủy Trung ương, cơ quan quân sự cao nhất giám sát Quân Giải phóng Nhân dân Trung Quốc.

Trung Quốc, vốn xem Takaichi là người theo đường lối cứng rắn chống Trung Quốc, đang vô cùng lo ngại việc bà trở thành thủ tướng.

Trong một phát ngôn gây phẫn nộ cho Bắc Kinh, Takaichi nói với Quốc hội Nhật Bản vào ngày 07/11 rằng một cuộc tấn công tiềm tàng của Trung Quốc vào Đài Loan có thể trở thành mối đe dọa sống còn đối với Nhật Bản, theo đó cho phép nước này thực hiện quyền tự vệ tập thể.

Vụ việc liên quan đến radar gần Okinawa đánh dấu một bước leo thang đáng kể trong cuộc xung đột giữa hai nước láng giềng châu Á. Nhưng cần nhìn nhận vấn đề này từ một góc độ rộng hơn.

Trước đó, vào ngày 04/12, chính quyền của Tổng thống Mỹ Donald Trump đã công bố Chiến lược An ninh Quốc gia năm 2025, trong đó tuyên bố rằng Washington “sẽ khẳng định và thực thi một ‘Hệ quả Trump’ đối với Học thuyết Monroe.”

Học thuyết này bắt nguồn từ đầu thập niên 1800, khi Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là James Monroe về cơ bản đã yêu cầu châu Âu không can thiệp vào châu Mỹ. Gần 100 năm sau, học thuyết này đã được sửa đổi đáng kể bởi Theodore Roosevelt, người cũng đưa ra một “hệ quả” của riêng ông, khẳng định quyền của Mỹ trong việc kiểm soát Tây bán cầu theo cách mà Washington cho là phù hợp.

Đến lượt mình, chính quyền Trump tuyên bố rằng Mỹ sẽ ưu tiên các lợi ích quốc gia, và theo đó xem trọng khu vực Tây bán cầu.

Tài liệu này tiếp tục nêu rõ rằng giới tinh hoa Mỹ trước đó đã “cho phép các đồng minh và đối tác chuyển gánh nặng chi phí quốc phòng sang cho người dân Mỹ.”

“Sau nhiều năm bị bỏ quên, Mỹ sẽ tái khẳng định và thực thi Học thuyết Monroe để khôi phục vị thế bá chủ của Mỹ ở Tây bán cầu.”

Chiến lược An ninh Quốc gia Mỹ, vốn nhận được nhiều phản ứng khác nhau từ khắp nơi trên thế giới, kể cả từ châu Á, có thể tạo ra một sự chuyển đổi trong môi trường an ninh quốc tế.

Đã 84 năm kể từ khi quân đội Nhật Bản tấn công Trân Châu Cảng ở Hawaii vào ngày 07/12/1941. Thông báo của Nhật Bản khi đó là “Lục quân và Hải quân Đế quốc Nhật Bản đã tuyên chiến với lực lượng Mỹ và Anh ở Tây Thái Bình Dương vào rạng sáng hôm nay, ngày 08/12.”

Hai cựu thù Nhật Bản và Mỹ nay đã trở thành đồng minh vững mạnh. Trong khi đó, Trung Quốc dần nổi lên thành kẻ đối đầu với Mỹ ở khu vực Tây Thái Bình Dương.

Cuộc cạnh tranh quân sự giữa Mỹ và Trung Quốc trong khu vực cũng sẽ ảnh hưởng đến số phận của Đài Loan. Chính quyền Tập đã không loại trừ khả năng sử dụng vũ lực để thống nhất hòn đảo tự trị này với Trung Quốc đại lục.

Các tờ báo Đài Loan rất quan tâm đến quan hệ giữa Nhật Bản, Mỹ, và Trung Quốc, và các bài báo mà họ đăng tải đem đến nhiều điều đáng suy ngẫm.

Chiến lược An ninh Quốc gia mới của Mỹ và vụ việc radar hôm 06/12 đã được các tờ báo Đài Loan đưa tin rộng rãi vào thứ Hai ngày 08/12, với các bài báo liên quan chiếm trọn ba trang nhất của nhiều tờ báo.

Một tờ báo đã dành toàn bộ trang nhất để đăng bình luận của Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Pete Hegseth, rằng Mỹ sẽ không cố gắng thay đổi hiện trạng về Đài Loan.

Việc đưa tin nổi bật này phản ánh sự quan tâm mạnh mẽ của Đài Loan đối với lập trường của chính quyền Trump về châu Á, cũng như việc giải mã ý nghĩa đằng sau cuộc chạm trán radar giữa Nhật Bản và Trung Quốc, và việc tìm hiểu xem lời nói của Hegseth và hành động khóa mục tiêu bằng radar có thể có liên hệ như thế nào.

Một nguồn tin am hiểu về các vấn đề an ninh ở châu Á cho biết Chiến lược An ninh Quốc gia “Nước Mỹ trên hết” của chính quyền Trump ưu tiên khu vực Tây bán cầu, mà Washington cho là phạm vi ảnh hưởng của mình.

Nguồn tin nói thêm việc ưu tiên cho Tây bán cầu tạo ấn tượng rằng chính quyền Trump “đang đánh giá thấp cuộc cạnh tranh khốc liệt với Trung Quốc.”

Đáng chú ý là sự cố radar hôm thứ Bảy xảy ra ở Tây Thái Bình Dương, gần Okinawa, không lâu sau khi chiến lược mới của Mỹ được công bố, nguồn tin cho biết.

“Một hệ quả nguy hiểm là các biện pháp của Trung Quốc nhắm vào Nhật Bản liên quan đến phát ngôn của Takaichi đã lan sang các hoạt động quân sự ở Tây Thái Bình Dương,” nguồn tin nhận định. “Dường như Bắc Kinh nhận thấy họ có cơ hội để mở rộng hành động khi Mỹ thay đổi thái độ.”

Hãy thử nhìn nhận những diễn biến vừa qua theo cách này: Bắc Kinh nhận định rằng chính quyền Trump không thực sự quyết tâm củng cố khả năng răn đe trước Trung Quốc tại châu Á, và vì thế họ cảm thấy thoải mái khi gia tăng áp lực quân sự lên Nhật Bản cũng như mở rộng hoạt động tại Tây Thái Bình Dương.

Nếu thực tế đúng là như vậy, thì tình hình không thể nào nghiêm trọng hơn được nữa.

Vụ chạm trán radar cũng gợi nhớ đến một sự kiện địa chính trị quan trọng khác xảy ra cách đây hơn 12 năm.

Tháng 06/2013, Tập trải qua chuyến thăm đầu tiên đến Mỹ trên cương vị lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc. Ông đã có cuộc hội đàm kéo dài với Tổng thống Mỹ lúc bấy giờ là Barack Obama tại một thị trấn nghỉ dưỡng ở California.

Trong cuộc hội đàm với Obama, Tập đề cập đến “Trung Hoa mộng” và “sự phục hưng vĩ đại của dân tộc Trung Hoa” rồi khẳng định chắc chắn rằng: “Thái Bình Dương rộng lớn có đủ chỗ cho hai cường quốc Trung Quốc và Mỹ.”

Tập có động cơ riêng khi đưa ra nhận xét về “Thái Bình Dương rộng lớn.” Bằng cách này, ông ngầm kêu gọi Mỹ chia sẻ các lợi ích kinh tế và nhiều lợi ích khác với Trung Quốc tại đại dương lớn nhất thế giới.

Phát biểu của Tập về “Thái Bình Dương rộng lớn” được đưa ra sáu năm sau khi một sĩ quan hải quân cấp cao của Trung Quốc đề xuất hai cường quốc sẽ chia đôi đại dương này. Đề xuất đó được đưa ra vào năm 2007 với cựu Đô đốc Hải quân Mỹ Timothy Keating trong một chuyến thăm Trung Quốc.

Keating, người đến thăm Trung Quốc trên cương vị chỉ huy Bộ Tư lệnh Thái Bình Dương của Mỹ, sau đó tiết lộ rằng đề xuất của Trung Quốc sẽ cho phép Mỹ kiểm soát Đông Thái Bình Dương và Trung Quốc giám sát Tây Thái Bình Dương, với Hawaii nằm dọc theo dải phân cách giữa hai bên.

Sau hội nghị thượng đỉnh năm 2013 tại California, chính quyền Obama dần nhận ra bản chất nguy hiểm và động cơ ngầm đằng sau phát ngôn “Thái Bình Dương rộng lớn” của Tập.

Trong cuộc hội đàm với Obama hồi tháng 06/2013, Tập cũng đề xuất “một quan hệ cường quốc kiểu mới” giữa hai nước, ngụ ý rằng Mỹ nên chấp nhận sức mạnh kinh tế và quân sự đang lên của Trung Quốc.

Đề xuất này tương tự như ý tưởng về G2, hay Nhóm Hai nước, vốn đã trở thành chủ đề nóng lúc bấy giờ. Dù trên thực tế nó đã bị gác lại, nhưng chính quyền Tập cho thấy họ vẫn chưa từ bỏ giấc mơ này.

Những động thái phô trương sức mạnh quân sự của Trung Quốc cuối tuần qua diễn ra trong bối cảnh chính quyền Trump nhiệm kỳ thứ hai, nhậm chức từ tháng 1 năm nay, đang định hình lại đáng kể quan điểm của Washington về an ninh. Những ưu tiên mới của Mỹ sẽ tác động mạnh mẽ đến chính sách an ninh của Nhật Bản.

Chiến lược An ninh Quốc gia năm 2025 được công bố vào ngày 04/12 kiên quyết duy trì chính sách của Mỹ là không ủng hộ “bất kỳ sự thay đổi đơn phương nào đối với hiện trạng ở Eo biển Đài Loan,” điều mà Hegseth đã nhắc lại hai ngày sau đó.

Hành động trấn an này giúp Đài Loan và các đối tác khác trong khu vực châu Á-Thái Bình Dương có thể an tâm phần nào. Tuy nhiên, tình hình an ninh khu vực chắc chắn sẽ bất ổn nếu Trung Quốc nhận thấy rằng Mỹ, bằng cách ưu tiên châu Mỹ, đã bỏ qua khu vực phía bên này Thái Bình Dương.

Trung Quốc đã thực hiện một loạt các biện pháp trả đũa chống lại Nhật Bản sau phát ngôn của Takaichi về Đài Loan. Việc theo dõi sát sao cách Trung Quốc sử dụng sức mạnh quân sự trong thời gian tới – và theo dõi phản ứng của chính quyền Trump – là vô cùng quan trọng.

Katsuji Nakazawa là nhà báo và biên tập viên cấp cao của Nikkei, hiện sinh sống tại Tokyo. Ông đã dành bảy năm làm phóng viên thường trú ở Trung Quốc và sau đó trở thành trưởng văn phòng Trung Quốc. Ông đã nhận Giải Nhà báo Quốc tế Vaughn-Ueda năm 2014.

Nguồn: Katsuji Nakazawa, “China’s military again aims to divide ‘vast Pacific Ocean’ with US,” Nikkei Asia, 11/12/2025

Biên dịch: Nguyễn Thị Kim Phụng- Theo NGHIÊN CỨU QUỐC TẾ