Bánh Kun- Bánh Căn

Có phải bánh Căn là phiên bản độc đáo của bánh Kun?

Giữa các trang sách Độc đáo Ẩm thực Chăm của tác giả Kiều Maily, tôi bất ngờ bắt gặp món bánh mang tên Akun. Akun làm từ bột gạo pha ít gạo nếp ngâm mềm và giã nhỏ li ti như hạt tấm. Bột pha nước đổ vào dĩa đất nung nhỏ, bọc vải đem hấp trong nồi nước sôi. Akun có loại ngọt và không ngọt. Loại không ngọt thì chan nước đường hay chấm với nước xáo gà, dê. (Nhà XB Văn hóa Văn nghệ TPHCM, 2014, tr. 154)

Akun là tên bánh trong tiếng Chăm, còn khi phiên âm ra tiếng Việt, tác giả để là “bánh Kun”. Ngay lập tức cái tên ấy gợi tôi nhớ đến bánh căn, hai âm “kun” và “căn” đọc lên nghe thật gần gũi.

Việc pha một ít nếp giã nhỏ li ti vào bột làm tôi nhớ chén cơm nguội bỏ chung với gạo khi đi xay bột đổ bánh căn ngày xưa. Đây là bí quyết giúp bánh dai giòn nhà nhà đều biết trong “vương quốc bánh căn” gồm bốn tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận, Khánh Hòa, Phú Yên (tên tỉnh trước 7/2025) thuộc lãnh thổ vương quốc Chăm Pa trước đây. Nếp giúp bánh kun dẻo dính, còn cơm nguội giúp bánh căn dai giòn, tuy mục đích khác nhau nhưng cách sử dụng nguyên liệu phụ lại sáng tạo như nhau.

Khuôn bánh kun là dĩa đất nung nhỏ, rất gần với khuôn bánh căn do làng Chăm Bàu Trúc làm ra. Chỉ khác là khuôn bánh căn được nướng trực tiếp trên lửa. Biết đâu một ngày đẹp trời, người Việt xưa nhìn chén đất nung và lò đất của người Chăm, bèn nghĩ “Thay vì hấp, sao không nướng luôn?” Và thế là bùm, bánh căn ra đời. Một giả thuyết “ngon lành” để suy ngẫm thêm.

Ngay cả nước chấm cũng có chút liên hệ. Bánh kun trắng (không đường) ăn với nước xáo gà khiến tôi nhớ chén mắm ngọt hay nước cá kho chan đẫm bánh căn, không mặn, chỉ vừa đủ thấm thía, để người ăn vừa nhai bánh vừa húp nước chấm một cách hạnh phúc.

Khi đặt bánh kun và bánh căn cạnh nhau, những điểm tương đồng hiện lên một cách lý thú. Có khi nào trong quá trình cộng cư, người Việt thấy món bánh lạ của người Chăm, liền thử làm và điều chỉnh theo khẩu vị Việt, rồi không đặt tên mới mà chỉ Việt hóa từ “kun” thành “căn”?

Dĩ nhiên, tôi không có chứng cứ xác thực. Công bằng mà nói, có thể bánh kun và bánh căn không có liên hệ gì hoặc chỉ tương đồng một cách tình cờ. Những điểm nêu trên mong sẽ là manh mối cho các nhà nhân học ẩm thực tiếp tục tìm kiếm trong tương lai. Nếu bạn có một bức ảnh, một câu chuyện gia đình, hay bất cứ mảnh tư liệu cũ kỹ nào bỏ quên trong ngăn kéo, hãy cho tôi biết!

Bánh căn mang trong mình hình ảnh đất nung, bột gạo, và bàn tay cần cù của hai cộng đồng đã chung sống với nhau nhiều thế kỷ. Chừng nào Bàu Trúc còn đốt lò làm khuôn, chừng nào người Nam Trung Bộ còn tha thiết với bánh căn, thì sự kết hợp Chăm – Việt hài hòa trong chiếc bánh nho nhỏ ấy sẽ còn ghi dấu trong dòng chảy ẩm thực của vùng đất đầy nắng, gió, cát và biển này.

Theo mlefood – Minh Lê