Hà Nội trong vòng xoáy ô nhiễm hàng đầu thế giới

TP Hà Nội vừa khuyến cáo người dân, đặc biệt người già, trẻ em và người có bệnh hô hấp, hạn chế hoạt động ngoài trời và sử dụng khẩu trang trong những ngày chất lượng không khí xuống thấp.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường Việt Nam trước đó cảnh báo miền Bắc, đặc biệt Hà Nội, đang trong giai đoạn nhiều ngày liên tiếp xuất hiện nghịch nhiệt, lặng gió và sương mù – những yếu tố khiến chất ô nhiễm tích tụ.

Theo mô hình dự báo HanoiAir của Đại học Công nghệ (Đại học Quốc gia Hà Nội), Hà Nội đang trải qua đợt ô nhiễm thứ ba từ đầu mùa, kéo dài từ 28/11 đến 5/12. Ngày 1/12, chỉ số AQI trung bình toàn thành phố đạt 143 (mức kém), nồng độ bụi mịn PM2.5 ở mức 77 µg/m3 – gấp 5 lần khuyến nghị của Tổ chức Y tế Thế giới.

AQI là chỉ số chất lượng không khí, phản ánh mức độ ô nhiễm từ 0 đến trên 300. Chỉ số càng cao, rủi ro sức khỏe càng lớn. Ngưỡng 101-150 được xem là ảnh hưởng đến nhóm nhạy cảm; từ 151 trở lên gây hại cho sức khỏe; trên 200 được coi là nguy hại, mọi người đều có nguy cơ bị ảnh hưởng.

Trong nghiên cứu đầu tiên về ô nhiễm không khí tại Hà Nội năm 2002, GS Phạm Duy Hiển và các đồng nghiệp phát hiện nguồn thải “đặc biệt” là vận chuyển tầm xa, tức bụi và chất ô nhiễm từ các tỉnh thành, quốc gia khác xâm nhập vào Hà Nội qua bầu khí quyển. Cụ thể, vào mùa đông (tháng 9 đến 12), nguồn vận chuyển tầm xa chiếm 50% lượng PM2.5 trong khối khí qua lục địa Trung Quốc đến Việt Nam.

Phụ thuộc vào thời gian tồn đọng trong khí quyển, chất ô nhiễm như PM2.5 có thể bị “vận chuyển” tới hàng nghìn km. Đây cũng là tình trạng phổ biến ở nhiều quốc gia. Tại châu Á, bụi do cháy rừng và đất than bùn ở Indonesia thường xuyên làm mù mịt bầu trời Singapore, Malaysia và một số nước Đông Nam Á.

Vào mùa đông, Hà Nội chịu ảnh hưởng của gió mùa Đông Bắc khiến không khí lạnh, khô, khí quyển ổn định trong nhiều ngày liền, cản trở phát tán không khí, làm gia tăng ô nhiễm. Ngược lại, mùa hè, ánh sáng mặt trời đốt nóng mặt đất tạo nên vùng áp thấp rộng lớn trên lục địa. Không khí ẩm từ biển thổi vào theo gió mùa hè gặp vùng áp thấp này liền bị đẩy lên cao, gây mưa, rửa trôi chất ô nhiễm, giúp không khí sạch hơn.

Tuy nhiên vấn đề nội sinh cũng rất quan trọng.  Những năm 1990, xe máy và ôtô còn ít, đường phố thông thoáng, nguồn phát thải chủ yếu từ đun nấu dân dụng và một số khu công nghiệp nhỏ, còn việc đốt rơm rạ hiếm gặp. Quá trình đô thị hóa vào giai đoạn 2000-2008 khiến các nguồn ô nhiễm tại chỗ như giao thông, xây dựng, bụi đường và đốt rơm rạ gia tăng, trở thành nguyên nhân chính làm suy giảm chất lượng không khí.

Cùng với đó, sự mở rộng đô thị nhanh chóng của Hà Nội trong vài thập kỷ qua đã biến nhiều diện tích đất nông nghiệp thành đất đô thị, kéo theo đó là ô nhiễm từ các nguồn phát thải giao thông, công nghiệp và sinh hoạt. Nồng độ ô nhiễm cao tại các khu vực mới được xây dựng cách trung tâm thành phố 6-21 km, đặc biệt là điểm nóng phát thải giao thông và công nghiệp ngoại thành.

Những năm qua, tỷ lệ đóng góp của các nguồn đốt tại chỗ như sinh khối, rơm rạ hay than tổ ong có xu hướng thu hẹp dần, trong khi nguồn giao thông – công nghiệp tăng. Đến năm 2024, dân số Hà Nội khoảng 8,8 triệu người, với 1,1 triệu ôtô và hơn 6,9 triệu xe máy đang hoạt động, 70% trong số này đã sử dụng trên 10 năm. Thành phố có hơn 10 khu công nghiệp, khoảng 1.300 làng nghề cùng các cơ sở sản xuất công nghiệp ở các tỉnh, thành phố lân cận.

Nguồn VNE