Vì sao kế hoạch hòa bình của Mỹ tại Ukraine khó thành hiện thực ?

Kế hoạch hòa bình 28 điểm do tổng thống Mỹ Donald Trump đề xuất đặt khuôn khổ chấm dứt chiến tranh Ukraine đang gây náo động dư luận cũng như nhiều tranh cãi. Nhà Trắng tin rằng Ukraine “sớm muộn gì cũng phải chấp nhận” kế hoạch này, ít ra là miễn cưỡng. Tuy nhiên phần đông giới phân tích cho rằng mức độ khả thi trên thực tế là rất hạn chế.

Theo văn bản do AFP phổ biến, kế hoạch tập trung vào ba trụ cột chính: an ninh, lãnh thổ, tái thiết Ukraina, với Mỹ đóng vai trò trung tâm trong mọi cơ chế giám sát.

Trọng tâm gây tranh cãi nhất là vấn đề lãnh thổ: Crimée, Donetsk và Luhansk được thừa nhận trên thực tế là lãnh thổ  Nga. Kherson và Zaporijjia được giữ nguyên trạng theo chiến tuyến hiện tại. Ukraine được yêu cầu rút quân khỏi phần lãnh thổ Donetsk còn kiểm soát và chấp nhận không bao giờ gia nhập NATO, đổi lại là một bảo đảm an ninh có điều kiện của Mỹ và quyền gia nhập Liên Hiệp Châu Âu.

Nga cam kết không xâm lược Ukraine, sẽ được tái hội nhập kinh tế thế giới và hướng tới việc quay trở lại G8. Một khoản tiền tái thiết khổng lồ cho Ukraine hơn 200 tỉ đô la Mỹ lấy từ tài sản Nga bị đóng băng kết hợp với nguồn đầu tư của châu Âu.

Kyiv đã chính thức thông báo nhận được văn bản này trong ngày thứ Năm 20/11. Tổng thống Ukraine tuyên bố rằng Kyiv và Washington sẽ “làm việc trên các điểm của kế hoạch nhằm chấm dứt chiến tranh”, đồng thời khẳng định Ukraina sẵn sàng “làm việc một cách xây dựng, trung thực và nhanh chóng”.

Nhà phân tích Volodymyr Fesenko tại Kiev, được Les Echos trích dẫn, cho rằng văn bản này “chắc chắn thất bại”, bởi “Kremlin không quan tâm đến chuyện chấm dứt chiến tranh vào lúc này”. Nga vẫn tin có thể đạt được mục tiêu tối đa nhằm khuất phục Ukraina nhờ vào lợi thế trên chiến trường cũng như cuộc khủng hoảng chính trị phá nát đất nước Ukraina từ bên trong.

Châu Âu đóng vai trò nhân tố thứ hai, cản trở khả năng áp dụng kế hoạch. Mặc dù Liên Âu không có lợi gì khi chiến tranh Ukraina kéo dài, song điều khoản buộc EU phải rót thêm hàng trăm tỷ euro tái thiết cho Ukraina, đồng thời chấp nhận Nga tái hội nhập với thế giới, sẽ gây chia rẽ sâu sắc giữa các nước thành viên. Quan trọng hơn, điều khiến Bruxelles lo ngại không chỉ là nội dung của kế hoạch, mà còn là cách nó được hình thành. Châu Âu rõ ràng không muốn tương lai an ninh của mình được định đoạt trong các cuộc gặp bí mật chỉ có Washington và Matxcơva. Và họ sẽ tìm cách để điều đó không xảy ra.

Một chiến thuật quen thuộc?

Câu hỏi đặt ra là vì sao Nhà Trắng lại soạn thảo với Kremlin một bản kế hoạch dễ gây mất uy tín và tính khả thi lại thấp như vậy?

Chắc hẳn dư luận vẫn còn nhớ, những ngày  gần đây, Donald Trump vừa áp đặt lệnh trừng phạt dầu mỏ Nga, vừa cho phép Ukraine sử dụng tên lửa ATACMS tấn công sâu vào lãnh thổ Nga, một động thái chưa từng có kể từ khi ông trở lại Nhà Trắng. Charles Lichfield, chuyên gia của Atlantic Council đưa ra một lời giải thích đơn giản : “Đây là phong cách Trump, tạo hỗn loạn, rồi xem có thể thu được gì, sẵn sàng rút lui hoặc phủi tay nếu cần.”

Chuyên gia Volodymyr Fesenko nhận xét thấy thời điểm Mỹ tung ra kế hoạch là “không hề ngẫu nhiên”. Trump đang tìm cách tận dụng sự suy yếu chính trị của Zelensky do các bê bối tham nhũng, nhằm buộc Kiev nhượng bộ để ông có thể tuyên bố “đã mang lại hòa bình”.

Nhưng theo Fesenko, đó là một canh bạc thất bại ngay từ đầu: “Nếu Zelensky chấp nhận yêu cầu của Mỹ, đó sẽ là thảm họa chính trị cho ông. Nhưng nếu ông kiên quyết bảo vệ lợi ích quốc gia, điều đó lại củng cố vị thế chính trị của ông”. Có điều Ukraine có thể tìm được nguồn lực ở đâu để có thể duy trì cuộc kháng chiến chống Nga.

Dù bản kế hoạch mang lại triển vọng chấm dứt chiến tranh tương đối nhanh và phản ánh phong cách “thực dụng” của Donald Trump, khả năng được các bên chấp thuận là rất thấp. Nhiều điều khoản có thể đóng vai trò nền tảng cho thương lượng, nhưng dưới dạng hiện tại, kế hoạch này khó có thể trở thành một thỏa thuận hòa bình thực sự.

Theo RFI