Quan Tượng Đài – đài thiên văn cổ duy nhất còn tồn tại ở Việt Nam
Quan Tượng Đài – đài thiên văn của triều Nguyễn – là một điểm tham quan thú vị dành cho những người muốn khám phá kiến trúc, lịch sử của kinh thành Huế xưa.
Vào năm 1827, dưới triều vua Minh Mạng, Quan Tượng Đài đã được xây dựng ở kinh thành Huế để làm nơi quan sát thiên văn, khí tượng, khí hậu, thời tiết của triều đình nhà Nguyễn.
Di tích Quan Tượng Đài tọa lạc trên pháo đài Nam Minh, phía tây nam Kinh thành Huế. Đây từng là nơi cơ quan Khâm Thiên Giám đặt đài quan sát các hiện tượng thời tiết, dự báo khí tượng thủy văn cho triều đình Nguyễn. Trên đài này, vua Minh Mạng đã cho dựng đình Bát Phong năm 1827. Cuối thời Nguyễn, cùng với sự suy tàn của triều đại, hoạt động của cơ quan Khâm Thiên Giám dần dần bị thu hẹp và triệt tiêu. Quan Tượng Đài hiện chỉ còn là phế tích. Đây là đài thiên văn cổ duy nhất của các vua chúa còn lại tại Việt Nam – một công trình vô cùng độc đáo.
Vị trí của Quan Tượng Đài nằm ở thượng thành (mặt trên thành) góc Tây Nam kinh thành Huế, thuộc phạm vi pháo đài Nam Minh (hiện thuộc địa phận phường Thuận Hoà, thành phố Huế).
Công trình có hai phần chính: phần nền đài và kiến trúc bên trên có tên là đình Bát Phong.
Nền đài gồm hai phần, phần trước là khối kiến trúc hình tứ giác có dạng tương tự như một pháo đài, phần sau là dãy bậc cấp thoai thoải dẫn lên trên mặt nền.
Đình Bát Phong nằm trên nền đài, là một tòa đình có 8 cạnh, hai tầng mái, được chống đỡ bằng 12 cột gỗ.
Từ nơi đây, các nhà chiêm tinh của cơ quan Khâm Thiên Giám sẽ dùng kính thiên văn để quan sát mặt trời, trăng và các tinh tú.
Trước đó, ở Kinh đô Thăng Long (Hà Nội), thời Lê (1428 – 1788) đã có một đài thiên văn và cơ quan Khâm Thiên Giám nhưng đã mất hoàn toàn dấu vết, chỉ còn để lại một tên phố “Khâm Thiên” (nay thuộc quận Đống Đa, Hà Nội).
Cho tới những năm 1960, Quan Tượng Đài ở kinh thành Huế vẫn còn tương đối nguyên vẹn. Nhưng sau đó, vì không hoạt động và cũng không được bảo tồn, trùng tu nên Quan Tượng Đài xuống cấp, đình Bát Phong bị hư hại, sụp đổ. Tháng 10/ 2012, dự án “Tu bổ, phục hồi di tích Quan Tượng Đài” trong hệ thống dự án “Bảo tồn, tu bổ và tôn tạo hệ thống Kinh thành Huế” đã được khởi công. Trong đó, phần nền đài được tu bổ, nâng cấp; đình Bát Phong được phục dựng mới hoàn toàn theo kiến trúc cũ. Công trình đã được hoàn thành vào đầu tháng 9/2013.
Phần nền đài có độ cao gần 6m. Hệ thống bậc cấp được xây đặc, có chiều rộng 8,2m. Phần bậc xây bằng đá gan gà. Phần lề dốc hai bên lát gạch. Đường dẫn lên đài nằm bên trong kinh thành. Phần sân nền, ngay chính giữa là đình Bát Phong được lát gạch, xung quanh có lan can. Đây là một kiến trúc có kết cấu khung gỗ dạng cổ lầu, mặt bằng hình bát giác, không có cửa.
Công trình có 12 cột với 2 tầng mái, tầng dưới 8 mái, tầng trên 4 mái lợp ngói âm dương tráng men xanh. Các bờ chảy, đầu đao trên mái đắp hoa văn tinh tế. Trên mặt dựng của nền đài hướng ra ngoài kinh thành có gắn tấm biển đá đề 3 chữ “Quan Tượng Đài”.
Việc phục dựng Quan Tượng Đài ở kinh thành Huế có ý nghĩa lớn trong việc khôi phục, bảo tồn cấu trúc kinh thành, cũng như ghi dấu về một công trình kiến trúc, một cơ quan quan trọng của triều Nguyễn.
