Milan Kundera, tiểu thuyết gia lừng danh phải sống lưu vong vì chống cộng vừa qua đời

Nhà văn Milan Kundera, 94 tuổi, gốc Cộng hòa Czech, tác giả quyển tiểu thuyết lừng danh “Đời nhẹ khôn kham”, qua đời tại Paris sau thời gian bệnh nặng.

Ngày 12/7, Anna Mrazova – phát ngôn viên của thư viện Moravian ở Brno, Cộng hòa Czech, nơi lưu giữ nhiều tác phẩm của Kundera – xác nhận tin buồn với The Guardian.

Theo AFP, Tomas Kubicek – giám đốc của Thư viện Kundera, công trình được đặt theo tên nhà văn ở Czech – cho biết: “Không chỉ văn học Czech mà toàn thế giới đã mất đi một trong những tác giả đương đại nổi tiếng nhất, có sách được dịch nhiều nhất”.

Milan Kundera là người Czech, được đánh giá là một trong những tiểu thuyết gia có ảnh hưởng nhất thế kỷ 20, nổi tiếng với cuộc sống ẩn dật kỳ lạ hiếm khi tiếp xúc công chúng trong suốt cuộc đời .

“The Unbearable Lightness of Being” (bản tiếng Việt là “Đời nhẹ khôn kham”) từng tạo cơn sốt khi xuất bản lần đầu tại Mỹ năm 1984. Sách được điểm trên các tờ báo lớn của Mỹ với nhiều lời khen ngợi. HarperCollins – nhà xuất bản ở Mỹ chuyên in sách của Kundera – đánh giá sách là “tác phẩm kinh điển của văn học thế giới”.

Câu chuyện xoay quanh hai người đàn ông và hai người phụ nữ. Tomas – nhân vật chính của tiểu thuyết – là một bác sĩ phẫu thuật, đào hoa và vui tính, coi tình dục và tình yêu là hai thực thể độc lập. Anh ngủ với rất nhiều phụ nữ, chỉ yêu duy nhất một người. Tác phẩm nói về ẩn ức trong tình yêu, tình dục và sự phù du của kiếp người, mang đậm chất triết lý hiện sinh.

Nhiều nhà phê bình nhận định tiểu thuyết làm say đắm lòng người đọc bởi sức mạnh tư tưởng và sự quyến rũ trong câu từ của Kundera. The Guardian cho rằng: “Điều đáng nói là tác phẩm bén rễ sâu xa trong thời đại nó nhưng đến hôm nay không hề lỗi thời”. Sau gần 30 năm, đông đảo thế hệ độc giả vẫn bình luận về sức hút của quyển sách.

Sách từng bị cấm tại Czech, nên khi phát hành ở quê nhà Kundera vào năm 2006, tác phẩm nhanh chóng được bán chạy. Năm 1988, đạo diễn Philip Kaufman chuyển thể tiểu thuyết Đời nhẹ khôn kham của ông lên màn ảnh rộng.

Ông nổi tiếng với những tác phẩm hài hước, dí dỏm, đan xen với những cuộc tranh luận triết học sâu sắc và những miêu tả châm biếm về cuộc sống dưới sự áp bức khắc nghiệt vô nhân tính của chủ nghĩa cộng sản.

Sinh ở Brno (Tiệp Khắc) ngày 1 Tháng Tư 1929, Milan Kundera thuộc thế hệ nhà văn, nhà làm phim và trí thức Czech trưởng thành trong những năm hỗn loạn sau Thế chiến thứ hai. Như nhiều người thuộc thế hệ mình, Kundera gia nhập cộng sản khi đảng này lên nắm quyền sau chiến tranh và trong một thời gian, ông luôn tin tưởng trung thành vào ý thức hệ cộng sản. Năm 1950, ông vỡ mộng, bắt đầu chỉ trích cộng sản và bị khai trừ khỏi đảng nhưng lại được phục hồi tư cách đảng viên vài năm sau đó rồi lại bị khai trừ.

Đỉnh điểm của việc chống cộng của ông là việc cho cuốn tiểu thuyết đầu tiên, The Joke, được viết với cái nhìn châm biếm sâu sắc về sự trả thù lấy bối cảnh ở một quốc gia độc tài. The Joke trở thành cuốn sách bán chạy nhất trong nước và sau đó vang lừng khắp thế giới. Và cũng chính bởi The Joke, cùng các hoạt động của Milan Kundera trong giai đoạn cởi mở văn hóa gọi là “Mùa xuân Praha”, sau này khiến ông gần như mất tất cả, kể cả quê hương của ông.

Giữa thập niên 1970, ông bắt đầu lưu vong và sống phần đời còn lại ở Paris sau khi trở thành công dân Pháp năm 1981. Tại Paris, sự nghiệp văn học của Kundera mới thực sự nở rộ, với việc xuất bản ba tác phẩm giá trị nhất trong sự nghiệp của ông, “The Book of Laughter and Forgetting,” “The Unbearable Lightness of Being” và “Immortality.” Dù được viết bằng tiếng Czech, hai quyển “The Book of Laughter and Forgetting” và “The Unbearable Lightness of Being” đều được sáng tác dưới ánh sáng trong lành của một nước Pháp tự do, nơi ông định cư từ năm 1975.

The Book of Laughter and Forgetting – ra mắt năm 1979 – cũng góp phần đem lại danh tiếng cho ông. Tiểu thuyết xoay quanh chủ đề về lưu vong, ký ức, tình yêu và lòng trắc ẩn giữa những hỗn loạn chính trị năm 1960 – 1970 của Tiệp Khắc. “Tác phẩm được giới thiệu là tiểu thuyết, dù phần là truyện cổ tích, phần phê bình văn học, đường lối chính trị, âm nhạc học và tự truyện. Cuốn sách có thể được gọi là bất cứ gì bởi tổng thể của nó là một tuyệt tác”, nhà phê bình John Leonard viết trên tờ New York Times.

Các tiểu thuyết nổi bật khác của Kundera là The Joke (Trò cười), The Farewell Waltz (Điệu valse vĩnh biệt) và Immortality (Sự bất tử). Ông từng đoạt một số giải thưởng văn chương như: Jerusalem Prize năm 1985, Herder Prize – do Đức và Áo tổ chức năm 2000, giải văn học của thư viện quốc gia Pháp – BnF – hồi 2012. Năm 2020, Milan Kundera đoạt giải Franz Kafka của Cộng hòa Czech sau hơn 40 năm xa quê hương, sống lưu vong ở Pháp.