Động vật có thể cảnh báo thảm họa thiên nhiên?

Các báo cáo về hành vi một số loài vật trước thiên tai đã khiến một số nhà nghiên cứu dành sự quan tâm đặc biệt đến giả thuyết động vật sở hữu một cơ chế sẵn có, giúp cảnh báo các thảm họa thiên nhiên cận kề. Điều này làm dấy lên một câu hỏi thú vị – liệu động vật có thể đóng vai trò là hệ thống cảnh báo sớm tự nhiên cho loài người?

Ghi chép lâu đời nhất về hành vi bất thường của động vật trước thảm họa thiên nhiên có từ năm 373 trước Công nguyên, khi sử gia người Hy Lạp Thucydides thuật lại hiện tượng chuột, chó, rắn và chồn rời bỏ thành phố Helice vài ngày trước trận động đất thảm khốc.

Các tài liệu khảo cổ thu thập được cho thấy rằng con người ngày xưa đã biết khai thác khả năng dự báo ở nhiều loài động vật. Loài chồn biến mất khỏi nơi sinh sống trên đảo Crete ngay trước khi một trận động đất cực mạnh xảy ra.

Các tin tương tự cũng có rải rác trong lịch sử. Chỉ vài phút trước trận động đất ở Naples vào năm 1805, bò, cừu, chó và ngỗng được cho là đã đồng loạt kêu cứu, trong khi ngựa dường như đã hoảng loạn bỏ chạy ngay trước trận động đất ở San Francisco vào năm 1906.

Tại Trung Quốc vào năm 1975, loài rắn bỗng nhiên biến mất trong những ngày mùa đông. Là động vật máu lạnh, nhưng chúng lại không di chuyển kiếm ăn như thường thấy mà đã trốn kỹ trong các hang như hiện tượng ngủ đông ở một số loài động vật máu nóng. May mắn là giới chức địa phương đã nhận ra được sự khác thường này và nhanh chóng sơ tán cư dân trong khu vực. Quả nhiên ngay sau đó, một trận động đất khủng khiếp với cường độ lên đến 7,3 độ Richter đã làm rung chuyển cả vùng, hủy hoại phần lớn các công trình xây dựng.

Trong suốt thế kỷ XX, giới chuyên môn đã ghi nhận những sự kiện lịch sử về thảm họa tự nhiên, và họ cũng đã chứng minh được rằng nhiều loài động vật có khả năng dự báo hết sức ấn tượng về các tai họa thiên nhiên như động đất, sóng thần, đất trượt, tuyết lở… Thế nhưng, không chỉ có nhạy cảm sâu sắc về thảm họa tự nhiên, một số loài vật còn biết trước các thảm họa do con người gây ra. Cư dân London từng chứng kiến những hành vi khác thường ở mèo và chó như điềm báo trước các trận không kích trong suốt những năm Thế chiến thứ II…

Ngay cả với công nghệ tiên tiến ngày nay, vẫn rất khó để phát hiện các thảm họa thiên nhiên đang đến gần.

Ví dụ như trường hợp các trận động đất, cảm biến địa chấn chỉ rung lắc khi các cơn địa chấn đang thực sự xảy ra. Dự đoán chính xác động đất cần đến các tín hiệu báo trước, và cho đến giờ các nhà khoa học vẫn chưa tìm ra bất cứ tín hiệu nhất quán nào trước các trận động đất lớn. Điều này lý giải xu hướng các nhà khoa học sẵn lòng cân nhắc các tín hiệu cảnh báo không chính thống – như hành vi động vật.

Một nhân viên trạm hải đăng thuộc miền Nam Ấn cho biết, vào tháng 12 năm ngoái anh ta thấy một đàn linh dương bỗng nhiên di chuyển qua khu vực bãi biển hướng về những khu đồi gần đấy chỉ vài giờ trước khi những cơn sóng thần từ tâm chấn ngoài khơi tấn công vào đất liền. Nhiều nhân chứng cho biết tại khu nghỉ mát Phuket Thái Lan, những chú voi phục vụ du lịch gần bãi biển đã rống lên và lồng lộn phá xích, chạy vào đất liền trước khi những cơn sóng dữ ập vào. Từ linh cảm về một tai họa tự nhiên sắp xảy ra, loài hồng hạc ở khu vực này cũng đã rời bỏ những vùng đất trũng để bay đến những vùng núi cao. Các công nhân tại một sở thú ở Malaysia lấy làm ngạc nhiên khi thấy hầu hết các loài động vật bỗng nhiên có những biểu hiện lạ như tìm chỗ ẩn nấp và từ chối ra ngoài mặc dù đã đến bữa ăn.

Riêng tại Sri Lanka, thảm họa sóng thần năm ngoái đã giết chết hơn 30.000 người, nhưng hầu hết các loài động vật lớn như voi, dê và nhiều loài động vật hoang dã khác ở khu vực này vẫn bình an vô sự. Trận sóng thần này cũng đã giết chết khoảng 2.000 động vật khác nhau tại một khu bảo tồn ở miền Nam Ấn, trong khi loài lợn lòi thì vô sự, bình an.

Các nhà nghiên cứu tìm thấy bằng chứng về vật nuôi trong trang trại bắt đầu thay đổi hành vi khoảng 20 giờ trước một trận động đất. Mỗi lần các con vật trong trang trại đồng loạt tăng động hơn 50% liên tục trong hơn 45 phút, các nhà nghiên cứu dự đoán được một trận động đất trên 4 độ. Đã có bảy trong số tám trận động đất mạnh đã được dự đoán chính xác bằng cách này.

“Các con vật càng ở gần tâm chấn bao nhiêu, chúng càng thay đổi hành vi sớm bấy nhiêu,” Wikelski cho biết vào năm 2020 khi nghiên cứu được công bố. “Đây chính xác là điều mà bạn trông đợi khi các thay đổi chuyển động xảy ra thường xuyên hơn ở tâm chấn trận động đất và trở nên yếu hơn khi khoảng cách gia tăng.”

Một nghiên cứu khác được thực hiện bởi Wikelski theo dõi chuyển động của dê trên sườn ngọn núi lửa Etna ở Sicily cũng cho thấy các con vật dường như dự cảm được Etna chuẩn bị phun trào.

Ở Nam Phi, nhà sinh thái học hành vi Rachel Grant – hiện làm việc cho Đại học London South Bank – cũng đạt được các kết quả tương tự.

Bà đã thực hiện việc ghi chép sinh học các kiểu chuyển động của động vật bằng camera cảm biến bên trong Công viên Quốc gia Yanachaga thuộc dãy Andes của Peru trong suốt khoảng thời gian xảy trận động đất 7 độ ở Contamana vào năm 2011.

HẢI NAM tổng hợp