Lam Phương và “Chiều Tây Đô”

Lam Phương tên thật là Lâm Đình Phùng, sinh ngày 20 tháng 3 năm 1937 tại Rạch Giá, là con trai trưởng trong một gia đình gồm 6 người con, cha ông sớm bỏ về Saigon mưu sinh và cuộc sống ở quê nhà quá khó khăn nên chính ông cũng phải về Saigon khi mới 10 tuổi, tìm một công việc để phụ giúp gia đình. Ông tự học nhạc lúc 13 tuổi và bắt đầu sáng tác từ năm 15 tuổi, may mắn có được hai người thầy hướng dẫn là nhạc sĩ Hoàng Lang và nhạc sĩ Lê Thương.

Ông đã sáng tác trên dưới 200 nhạc phẩm, từ nhạc phẩm đầu tay “Chiều thu ấy” (năm 1952) cho đến khi lâm trọng bệnh vào năm 1999. Nhạc của Lam Phương đa dạng về thể điệu và đề tài: tình mẫu tử, tình yêu lứa đôi, tình quê hương, người lính… và nguồn cảm hứng sáng tác của ông rất chân thực, xuất phát từ chính cuộc đời ông hay cảm nhận về cuộc đời của người thân và bạn bè.

Thành công trong sự nghiệp, nhưng duyên tình của ông có nhiều nỗi bất hạnh, người vợ đầu là nữ diễn viên kịch nói Túy Hồng đã chia tay ông một thời gian ngắn sau khi định cư ở Mỹ, rồi người vợ thứ hai kết hôn tại Pháp và người vợ thứ ba gặp gỡ khi trở về Mỹ cũng rời xa ông. Nữ nghệ sĩ Túy Hồng sinh tại Bình Dương và lớn lên tại Saigon. Túy Hồng có người anh trai là bạn thân của Lam Phương, những ngày thứ bảy và chủ nhật, Lam Phương thường đến nhà bạn để đàn hát và dạy hát cho Túy Hồng. Túy Hồng rất ngưỡng mộ Lam Phương và ông cũng thấy chưa có cô gái nào hát nhạc của mình hay bằng Túy Hồng.

Vào thời kỳ này, Lam Phương đang hợp tác với ban nhạc kịch Dân Nam nên đề nghị Túy Hồng cùng với mình đầu quân cho Dân Nam. Từ đó, Túy Hồng bắt đầu trình bày các ca khúc của Lam Phương và rất thành công với các ca khúc như: “Đèn khuya”, “Kiếp nghèo”, “Kiếp ve sầu”, “Tiễn người đi”, “Chiều tàn” và “Phút cuối”. Lam Phương – Túy Hồng kết hôn năm 1959 và đến năm 1968, cô đứng ra thành lập một đoàn kịch mang tên “Sống – Túy Hồng”. Chính đoàn kịch này đã đưa tên tuổi của Lam Phương và Túy Hồng lên tột đỉnh vinh quang. Đoàn kịch Sống – Túy Hồng đã đưa các bài tình ca của Lam Phương vào các vở diễn thành công và mỗi tối thứ năm hàng tuần, Đài truyền hình Việt Nam lại có những vở kịch của ban kịch “Sống – Túy Hồng” với nhạc hiệu mở đầu là ca khúc “Thu sầu” của Lam Phương với giọng ca Túy Hồng.

Ngày 30 tháng 4 năm 1975, vào phút chót Lam Phương và Túy Hồng đã lên tàu Trường Xuân ra khơi. Vì trước đó không có ý định ra đi nên Lam Phương đã xuống tàu với 2 bàn tay trắng. Đến định cư tại Mỹ, để có tiền nuôi vợ con, Lam Phương phải làm đủ thứ nghề, từ lau sàn nhà, dọn dẹp cho đến những việc nặng nhọc như làm thợ mài, thợ tiện… Sau khi cuộc sống nơi xứ người dần ổn định, mỗi cuối tuần, ông thuê một quán ăn làm sân khấu ca nhạc kịch để Túy Hồng và ông có cơ hội sống lại với nhạc kịch. Chính trong khoảng thời gian này, Túy Hồng đã “ôm cầm sang thuyền khác”. Trong tâm trạng đau khổ, uất hận, Lam Phương đã viết ca khúc “Lầm” với những câu hát chua xót. Lam Phương rời nước Mỹ để trốn chạy nỗi đau, sang Paris làm công cho một tiệm tạp hóa, quét dọn, đóng gói, khuân vác… Và một ngày kia, ông đã gặp được một tình yêu mới, tâm hồn như được hồi sinh. Ông đã sáng tác những ca khúc ngợi ca tình yêu như: “Mùa thu yêu đương”, “Tình đẹp như mơ”, “Bài tango cho em” và ”Tình hồng Paris”.

Vào năm 1984, khi đang ở Paris, Lam Phương đã viết ca khúc “Chiều Tây Đô”. Tâm điểm của ca khúc này là nỗi nhớ thành phố có mỹ danh Tây Đô, thủ đô của miền Tây Nam bộ, quê hương của một người tình của ông, có sông Hậu Giang, một nhánh lớn của sông Cửu Long, chảy ngang qua, có bến Ninh Kiều thơ mộng dập dìu du khách và những vườn cây ăn trái xum xuê. Với Lam Phương, từ khi “mất quê hương” sau ngày 30 tháng 4 năm 1975, “đời nặng trĩu trong màu đen”, “đen như manh áo buồn chưa quen” và mọi thứ đều lạ lẫm, “nay nghe khác từng tên đường”…

CHIỀU TÂY ĐÔ
Một đêm anh mơ mình ríu rít đưa nhau về
Thăm quê xưa với vườn cau thề
Bàn tay anh đan dìu em bước trên cỏ khô
Đi trong hoang vắng chiều Tây Đô
Bờ sông yêu xưa tà áo thướt tha mỹ miều
Sao anh không thấy về Ninh Kiều
Dường như anh nghe đời nặng trĩu trong màu đen
Đen như manh áo buồn chưa quen
Ghé hỏi cỏ cây, cỏ cây khóc, gió than van
Kể từ khi mất quê hương gió ra khơi đưa người vượt biển
Mẹ chờ thư về ngồi thèm thuồng miếng trầu cay
Trẻ thơ lang thang vì cơn đói suốt bao ngày
Vợ chờ tin chồng ngày về quá xa xăm
Bao năm giải phóng như thế này phải không anh?
Ngày xưa ta quen từng viên đá quanh sân trường
Nay nghe sao khác từ tên đường
Tàu đưa ta đi tàu sẽ đón ta hồi hương
Tây Đô sẽ sống lại yêu thương.
Trong album nhạc “The best of Hoàng Oanh – Chuyến đò vỹ tuyến 2” (Asia, 2018), ca khúc thứ 3 là “Chiều Tây Đô” của Lam Phương.

HUỲNH DUY LỘC giới thiệu