Trứng kiến là một nguyên liệu ẩm thực độc đáo của những dân tộc vùng Đông Nam Á. Tại Việt Nam chúng được sử dụng để chế biến thành nhiều món ăn đặc sản vùng cao như bánh trứng kiến, xôi trứng kiến, chả trứng kiến. Món ăn này nổi tiếng với hương vị thơm ngon, lạ miệng, và giàu dinh dưỡng.
Khi mùa xuân đến, khi lá cây xanh hơn cả sinh tố chanh, bạn sẽ phát hiện ra tổ kiến - những quả cầu lớn, màu nâu, có kích thước bằng quả mít treo lủng lẳng trên cành cây, lắc lư như thể chúng đang nhún nhảy theo nhịp điệu của khu rừng. Những tổ kiến mịn màng và chặt chẽ nhất là giải độc đắc, chứa đầy những quả trứng bóng, mềm. Nhưng thu hoạch chúng? Đó là công việc của những người chuyên nghiệp. Bạn cần một ngày nắng, kỹ năng cấp độ ninja và rất nhiều sự thận trọng – trừ khi bạn thích một đàn kiến chào đón bạn nồng nhiệt.
Không phải tất cả trứng kiến đều là trò chơi công bằng, bạn nên biết. Theo kinh nghiệm dân gian, hãy chọn trứng kiến đen – có vị bùi và ngọt, hoặc trứng kiến vàng có vị đậm đà, mạnh mẽ.
Ở vùng núi Yên Bái, có một loài kiến đen lớn hơn, được người dân địa phương gọi là kiến ngạt . Hãy lắng nghe quá trình tỉ mỉ mà người dân Yên Bái sử dụng để thu hoạch những quả trứng quý giá của chúng theo lời kể của Nông Quang Khiêm:
“Tổ kiến ngạt được hạ xuống nhẹ nhàng, chẻ thành bốn hoặc sáu phần trên một tấm chiếu tre sạch. Sau đó, dùng một thanh nhọn chọc vào các khối tổ, gõ vào thanh bằng sống dao để làm cho nó rung lên, dụ trứng rơi xuống như những viên ngọc trai nhỏ. Tiếp theo, họ phủ lá lên tấm chiếu, để kiến bò lên. Đổi lá, lặp lại, cho đến khi không còn kiến. Cuối cùng, dùng một miếng vải ẩm quét qua trứng, kéo đi những mảnh tổ, chỉ để lại những quả trứng căng tròn, màu trắng sữa.”
Từ những quả trứng này, người dân miền núi phía Bắc đã làm nên hai món ngon: bánh trứng kiến và thơm trứng kiến .
Bánh được làm từ bột nếp với một chút bột gạo thường, gói trong lá ngõa đã bỏ gân và cuống. Chiên một ít hành tím trong mỡ lợn cho đến khi vàng, cho trứng vào, nêm gia vị, có thể trộn thêm một ít thịt bằm. Trải bột mỏng, nhồi hỗn hợp trứng, gói trong lá và hấp. Bạn ăn cả lá. Vị ngọt của gạo nếp, vị chua mát, hơi đắng của lá ngõa, và trứng kiến béo ngậy, béo ngậy hòa quyện thành một hương vị độc đáo, chỉ cần cắn một miếng là bạn sẽ nhớ mãi mãi.
Xôi trứng kiến? Ồ, đẳng cấp hơn rồi. “Ngâm trứng trong nước ấm, để ráo, nêm gia vị, sau đó xào với hành tím cho vàng. Gói trong lá chuối. Hấp xôi cho tơi xốp, trộn trứng vào, khuấy đều. Cơm dai và thơm, trứng béo ngậy. Nhai chậm, bạn sẽ nghe thấy tiếng trứng nổ lách tách như pháo nhỏ trong miệng, không gì có thể sánh bằng.”
Ở vùng cao Minh Hóa, Quảng Bình, họ có một món ăn độc đáo: canh trứng kiến chua với lá nụ bạch hoa. Cây nụ bạch hoa mọc hoang dã bên bờ suối, nảy mầm những chiếc lá non vào đầu mùa xuân. Phụ nữ địa phương thái những chiếc lá đó thành từng sợi, ủ chúng với nước đường muối cho đến khi chúng có màu vàng nhạt, chua và hơi ngọt. Được cho vào nước dùng đậm đà với những quả trứng kiến dai, nổ lách tách, món canh này đòi hỏi phải nhấp từng ngụm nhỏ để thưởng thức hương vị tuyệt vời của nó – một bản giao hưởng mộc mạc trong từng thìa.
Trong những khu vườn tươi tốt ở miền Nam Việt Nam, họ giữ mọi thứ đơn giản với một món ăn vui nhộn: trứng kiến xào mặn. “Trứng kiến vàng được cho vào chảo ở lửa vừa, rưới một ít nước mắm ngon để tạo nên hương vị đậm đà. Khi chảo vừa đủ nóng, trứng nở ra, bề mặt hơi vàng. Múc nửa thìa cà phê, để nó nhảy múa trên lưỡi, và bạn sẽ nếm được vị béo ngậy ngọt ngào của hạt dẻ với hương thơm nồng nàn kéo dài không giống bất kỳ thứ gì khác.”
Sau đó là khoảnh khắc khi salad trứng kiến kết hợp với bánh tráng nướng giòn . Đó là một sự bùng nổ: trứng kem, đu đủ xanh giòn, đậu phộng rang và các loại thảo mộc cay hòa quyện thành một món ăn dân dã nhưng sang trọng. Trứng kiến cũng kết hợp với cải xanh chua và một chút ớt để tạo nên món hầm thịnh soạn khiến bữa ăn trong những ngày mưa trở nên hấp dẫn không thể cưỡng lại. Hoặc chúng hòa quyện vào món xào hấp với nấm nhẹ, tạo nên hương vị nồng nàn, mộc mạc như phép thuật nguyên chất của núi rừng.
Nguồn mlefood – Minh Lê