Kazik và phố cổ Hội An

Kazimierz Kwiatkowski, mà người Hội An gọi là Kazik, sinh ngày 2 tháng 7 năm 1944 tại Pachole ở Lublin Voivodeship, Ba Lan, cha mẹ là nông dân. Ông sống không có cha tới năm lên 9 tuồi vì cha ông chống chính quyền Cộng sản Ba Lan nên bị bắt giam, mãi đến khi Stalin chết vào năm 1953 mới được ân xá.

Ông có năng khiếu vẽ từ thời thơ ấu, sau khi tốt nghiệp trung học đã vào học ở 2 trường đại học: Học viện Nghệ thuật Kraków và Đại học Bách khoa Kraków. Tại Đại học Bách khoa Kraków, ông học khoa Kiến trúc, tốt nghiệp cao học vào năm 1969. Năm sau, ông lập gia đình với bà Wieceslawa và sống, làm việc tại Lublin.

Tháng 9 năm 1969, Kazimierz Kwiatkowski làm trợ lý tại văn phòng Quy hoạch đô thị tại Ủy ban tỉnh Lublin. Từ tháng 3 năm 1972 đến tháng 10 năm 1974, ông làm thiết kế tại chi nhánh Công ty Nhà nước – Văn phòng Trùng tu Di tích (Państwowe Przedsiębiorstwo Pracowni Konserwacji Zabytków – PP PKZ) tại Lublin. Trong thời gian này, ông đã đậu kỳ thi quốc gia và nhận được giấy phép hành nghề xây dựng và thiết kế.

Từ giữa tháng 11 năm 1974 đến cuối tháng 11 năm 1979, ông làm việc tại Văn phòng Thiết kế – Nghiên cứu Xây dựng Tổng hợp “Miastoprojekt” (Thiết kế Thành phố). Ở vị trí trưởng nhóm thiết kế, ông phụ trách việc lập quy hoạch không gian cũng như quy hoạch đô thị. Những công việc đầu tiên của ông liên quan đến việc bảo vệ các di tích là điều tra các công trình dân tộc được xây dựng trên địa bàn địa phương nhằm mục đích phục vụ việc xây dựng Bảo tàng Nông thôn Lublin ở thành phố Lublin.

Tháng 12 năm 1979, ông đã quay trở lại làm việc tại Văn phòng Trùng tu Di tích (PP PKZ).

Vào đầu thập niên 1980, ông được giao nhiệm vụ trùng tu các di tích lịch sử vốn đã bị tàn phá sau 40 năm chiến tranh ở Việt Nam. Chính phủ Việt Nam đã kêu gọi cộng đồng quốc tế giúp đỡ trong việc trùng tu các di tích lịch sử và Sứ mệnh Trùng tu Di tích Ba Lan – Việt Nam là dự án đầu tiên thuộc loại này mà Văn phòng Trùng tu Di tích thực hiện ở châu Á.

Từ năm 1981, ông sang Việt Nam trùng tu các di tích ở thánh địa Mỹ Sơn thuộc tỉnh Quảng Nam, hợp tác với các chuyên gia Việt Nam trùng tu các tháp Chàm của tiểu quốc Amavarati thuở xưa. Ông đã đến Hội An, vận động chính quyền Hội An bảo tồn và trùng tu phố cổ Hội An: các công trình kiến trúc bằng gỗ tại đây vẫn còn nguyên vẹn và quy hoạch thành phố trước đây vẫn còn nên ông đã vận động chính quyền Hội An bảo tồn những ngôi nhà cổ và không cho xây thêm những ngôi nhà mới trong chiều hướng đô thị hoá Hội An. Ông còn giới thiệu với thế giới những nét độc đáo của phố cổ Hội An. Trong thời gian ở Mỹ Sơn, 8 người trong đoàn chuyên gia khảo cổ của ông đã tử vong vì bom mìn còn sót lại sau chiến tranh. Năm 1991, khi tài chánh dành cho hoạt động của đoàn chuyên gia khảo cổ tại Mỹ Sơn đã cạn kiệt, ông đứng ra gây quỹ, vận động sự tài trợ của các tồ chức quốc tế và nhờ có nguồn tài trợ của Hiệp hội Những người bạn của Văn hoá Champa mà Bảo tàng Điêu khắc Chàm được thành lập ngày 26 tháng 3 năm 1994 tại Đà Nẵng. Ông đã trở về Ba Lan lấy hoá chất để trùng tu các tháp Chàm ở Mỹ Sơn. Chính những nỗ lực của ông đã giúp cho Mỹ Sơn và Hội An được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa của thế giới. Ngày 4.12.1999, Hội An chính thức được vinh danh Di sản văn hóa thế giới của nhân loại. Đó là niềm vui khôn xiết của người dân Hội An và có công lao rất lớn của Kazimierz Kwiatkowski.

Làm việc ở Việt Nam suốt 17 năm, Kazimierz Kwiatkowski từ trần sau một cơn đột quỵ trong một khách sạn tại Huế vào ngày 19 tháng 3 năm 1997, khi đang tham gia dự án trùng tu cố đô Huế.

HUỲNH DUY LỘC

Ảnh: Kazimierz Kwiatkowski, còn gọi là Kazik