Nhà sàn trong văn hóa cộng đồng các dân tộc Việt Nam

Một trong những nét văn hóa độc đáo và truyền thống của Việt Nam là những ngôi nhà sàn. Kiểu kiến trúc nhà sàn này không chỉ phù hợp với điều kiện khí hậu và địa hình tại Việt Nam, mà còn thể hiện được phong cách sống gần gũi với thiên nhiên và cộng đồng. Nhà sàn được phân chia làm nhiều kiểu khác nhau, tùy thuộc vào vùng miền và dân tộc, nhưng chung quy đều có những nét đặc trưng kiến trúc riêng biệt…

Nhà sàn được làm từ gỗ, tre, mía hoặc mây. Một ngôi nhà sàn truyền thống thường có một khu vực để sấy lúa, được thiết kế thấp hơn sàn chính khoảng một hai bậc. Khu vực dưới nhà không được sử dụng hoặc dùng làm nơi nuôi gia súc.

Người Tày và Nùng ở Tây Bắc Việt Nam (bao gồm Lạng Sơn và Cao Bằng) thường xây dựng những ngôi nhà sàn của họ tựa vào một con dốc. Lý tưởng nhất là mặt trước của ngôi nhà tránh hướng sông, núi và rừng. Vì họ tin rằng một đỉnh núi giống như một mũi tên, nếu mũi tên đó chỉ vào một ngôi nhà, có thể làm tổn thương cư dân của nó. Trong khi đó, rừng rậm thường gắn với những loài thú hung dữ, và được cho là mang lại xui xẻo cho gia súc, còn suối sẽ khiến tiền của trôi chảy mất.

Nhà của người Tày và người Nùng thường hẹp ở phía trước và được nâng đỡ bởi bảy hoặc chín hàng cột chạy dọc theo hai bên. Một ngôi làng bao gồm những ngôi nhà nằm song song với nhau dọc theo sườn đồi.

Vì người Việt theo truyền thống sống trên những vùng bằng phẳng và rộng rãi nên những ngôi nhà sàn của họ rộng hơn. Một ngôi nhà sàn Việt điển hình có hai cầu thang ở bên trái và bên phải. Các bức tường được làm từ ván mỏng. Mái nhà nằm trên một hoặc hai trụ cột và có hai dầm. Phía bên phải của ngôi nhà được sử dụng để thờ cúng, chiêu đãi khách và dành riêng cho nam giới, trong khi đó, phía bên trái lại dành riêng cho phụ nữ.

Người Mường xây dựng nhà sàn bao gồm các đặc điểm của nhà Việt, Tày và Nùng, còn người Thái có kiểu nhà rất đặc biệt. Tất cả các ngôi nhà trong một ngôi làng của người Thái đều phải quay mặt về phía những ngọn núi và rừng, họ cho là điều này sẽ làm tăng sức sống. Một ngôi nhà mà mặt hướng về khoảng cách giữa hai đỉnh núi sẽ là điều tối kị.

Giống như các dân tộc khác, người Thái xây nhà quay mặt từ bắc xuống nam. Họ chia không gian sống thành hai tầng: tầng trên, dành cho các thành viên trong gia đình, được sử dụng để thờ cúng, thư giãn và ngủ; tầng dưới là nơi gia đình giải trí, tiếp khách, nấu ăn và dệt vải. Mỗi ngôi nhà có hai cửa và hai hiên có mái che. Cửa bên trái được gọi là “tang chan” và cửa bên phải được gọi là “tang quản”. Các thành viên trong gia đình có thể sử dụng cả hai cửa, nhưng phụ nữ đến thăm phải sử dụng cửa “chan”, trong khi thăm đàn ông phải sử dụng cửa “quản”.

Khi có con rể mới, chú rể ngủ ở hiên nhà bên phải, được gọi là “tang quản”. Hiên bên trái, hoặc “tang chan”, được sử dụng để sấy gạo và quần áo. Nhà của người Thái có cửa sổ, kích thước 60cm x100cm, đặt sát sàn nhà ở bức tường phía trước. Các mái nhà rất đặc biệt ở chỗ chúng bao gồm bốn tấm. Hai tấm phẳng được liên kết bởi các đầu hồi cong phía trên hiên nhà.

Người Ba-na, Xê-đăng và Gia-rai sống ở Tây Nguyên xây dựng những ngôi nhà sàn khổng lồ được gọi là nhà Rông. Mái của nhà Rông dốc và cao, giống như lưỡi kiếm. Những ngôi nhà sàn này thường được sử dụng làm nơi hội họp của cả làng.

Người Ê-đê, một nhóm người theo chế độ mẫu hệ ở tỉnh Đăk Lăk, sống trong những ngôi nhà sàn dài. Các ngôi nhà này có phòng ngủ hướng về phía đông, phòng khách quay mặt về hướng tây. Mái nhà có cấu tạo rất độc đáo, dạng hình thang, với phần dài hơn ở phía dưới.

Mái nhà này được đỡ bởi các cột dài từ một đến một mét rưỡi ở phía trước và phía sau. Nội thất cũng kỳ lạ không kém, vì mái nhà rất hẹp nên hầu hết các ngôi nhà được hỗ trợ bởi bốn cột: cột chủ, cột khách, cột trống và cột chiêng. Chỗ ngồi tiếp khách là những băng ghế làm từ cây cổ thụ, dài từ 27 đến 30 mét, được chạm khắc rất tinh vi.

Nhà sàn Nam Bộ: Một đặc trưng của nhà sàn Nam Bộ là có hướng nhìn ra sông vì người dân thường di chuyển bằng đường sông nước. Nhiều ngôi nhà sàn còn được xây trên mặt nước ở các vùng sông, kênh, ruộng lúa. Nhà sàn ở đây có không gian rộng rãi, gian chính để bàn thờ tổ tiên và hai bên có lối đi. Phòng khách không có bàn ghế mà chỉ có chiếu để ngồi. Các gian buồng có rèm che để tạo sự riêng tư cho phụ nữ.

Nhà sàn hiện đại: Nhà sàn hiện đại là một loại kiến trúc kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, vừa mang đậm nét văn hóa dân tộc vừa phù hợp với nhu cầu và tiêu chuẩn của cuộc sống hiện nay. Nhà sàn hiện đại được làm từ các vật liệu bền chắc như bê tông, cốt thép, có khả năng chịu được thời tiết khắc nghiệt và giúp tăng tuổi thọ cho nhà sàn. Bên trong nhà sàn hiện đại, nội thất được bố trí hợp lý, tinh tế và sang trọng, tạo ra không gian sống thoải mái, tiện nghi và đẳng cấp. Nhà sàn hiện đại thường được xem là một lựa chọn lý tưởng cho các khu du lịch, resort nghỉ dưỡng, nơi mang đến cho du khách những trải nghiệm độc đáo và khó quên.

Cuộc sống ngày càng hiện đại, nhưng rất nhiều người dù đã có cuộc sống khấm khá vẫn có nhu cầu dựng nếp nhà sàn để ở. Dù kiểu dáng và kích thước của chúng như thế nào, những ngôi nhà sàn truyền thống của Việt Nam luôn hài hòa với khung cảnh thiên nhiên xung quanh. Và dù được thiết kế đơn giản hay phức tạp, những ngôi nhà này đều là không gian văn hóa và là nét đặc trưng của các dân tộc ở Việt Nam.

DH tổng hợp