UNESCO vinh danh nghệ thuật làm gốm của người Chăm

Vào tối 15/6, hai tỉnh Ninh Thuận và Bình Thuận đã đón bằng của UNESCO ghi danh nghệ thuật làm gốm của người Chăm vào danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp.

Sự kiện này được tổ chức cùng với khai mạc lễ hội nho – vang Ninh Thuận năm 2023 diễn ra tại TP Phan Rang – Tháp Chàm.

Nghề làm gốm của người Chăm có từ lâu đời, hiện vẫn được cộng đồng người Chăm duy trì tại làng gốm Bàu Trúc (huyện Ninh Phước, Ninh Thuận) và làng gốm Bình Đức (huyện Bắc Bình, Bình Thuận).

Sản phẩm gốm Chăm được sản xuất phục vụ nhu cầu tiêu dùng, tín ngưỡng của cộng đồng cũng như làm quà tặng, trang trí các công trình nghệ thuật. Không chỉ tinh xảo về kỹ thuật sản xuất, tạo ra sản phẩm cụ thể mà ở đó còn hội tụ, chứa đựng nhiều bí quyết, kỹ năng, kinh nghiệm truyền từ đời này qua đời khác.

Di sản Nghệ thuật làm gốm của người Chăm chính thức được UNESCO ghi danh vào Danh sách di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp, tại phiên họp của Ủy ban Liên chính phủ Công ước 2003 về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể lần thứ 17 của UNESCO diễn ra tại Rabat, thủ đô của Vương quốc Ma-rốc. Thời điểm hồ sơ được thông qua là hồi 16 giờ 12 phút, ngày 29.11 theo giờ địa phương, tức 22 giờ 12 phút ngày 29.11 giờ Việt Nam. Đây là một trong 56 hồ sơ được xem xét trong kỳ họp này.

Cục Di sản Văn hóa (Bộ VH-TT-DL) cho biết gốm của người Chăm chủ yếu là đồ gia dụng, đồ dùng cúng lễ và đồ mỹ nghệ gồm chum (jek), nồi (gok), mâm (cambak), bình (bilaok)… Nghề làm gốm được xem là biểu hiện của sự sáng tạo cá nhân do người phụ nữ Chăm làm ra trên nền tảng tri thức được lưu truyền trong cộng đồng. Thay vì sử dụng bàn xoay, người phụ nữ Chăm di chuyển giật lùi quanh khối nguyên liệu để tạo hình sản phẩm.

Gốm của người Chăm không tráng men và được phơi khô, nung ở ngoài trời bằng củi và rơm trong 7 đến 8 giờ ở nhiệt độ khoảng 8000C. Nguyên liệu (đất sét, cát, nước, củi và rơm) được khai thác tại chỗ. Đất sét được tái sinh theo chu kỳ vài ba năm sau khi khai thác tại cánh đồng Hamu Tanu Halan, bên bờ sông Quao thuộc làng Bàu Trúc (tỉnh Ninh Thuận) và mỏ đất làng Xuân Quang (cách làng Bình Đức, tỉnh Ninh Thuận, 3 km về hướng Tây Bắc).

Dụng cụ làm gốm của người Chăm đơn giản do nghệ nhân tận dụng vật liệu tại chỗ như: vòng quơ, vòng cạo (bằng tre) để cạo mỏng thân gốm, và vỏ sò, vải cuộn thấm nước để chà láng thân gốm. Tri thức và kỹ năng làm gốm được trao truyền cho các thế hệ trong gia đình thông qua thực hành.